De Carmina Burana en Carl Orff

Leuke weetjes over de Carmina Burana en zijn componist



Carmina Burana

De Carmina Burana, waar Carl Orff in de 20ste eeuw de muziek bij heeft gecomponeerd, is van oorsprong een middeleeuws gedicht.

De teksten zijn een bloemlezing gemaakt uit een verzameling fragmenten van verschillende schrijvers.

De vindplaats van het boek Carmina Burana ligt in de abdij van Benediktbeuern waar zij ook haar naam aan ontleent.

Carmina Burana betekent letterlijk 'liederen van Beuern'.

De volledige Latijnse titel is:

Carmina Burana: Cantiones profanæ cantoribus et choris cantandæ comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis.

en vertaald:

Carmina Burana: Wereldlijke liederen voor zangers en koren, te worden gezongen samen met de instrumenten en magische beelden.

Carmina Burana is een onderdeel van Trionfi, een muzikaal drieluik met ook de veel minder bekende Catulli Carmina en Trionfo di Afrodite.

partituur

De gedichtencollectie

bestaat uit meer dan 200 gedichten en liederen over heel uiteenlopende onderwerpen.

De tekstenten drijven vaak de spot met de rooms-katholieke kerk en zijn in een onmiskenbaar gedenigreerd kerklatijn geschreven.

De priesters in deze middeleeuwse periode waren vaak van eenvoudige afkomst, hadden meer oog voor vrouwelijk schoon en drank, en deden geen moeite om correct Latijn te spreken. Het grootste deel van de resterende teksten binnen deze collectie zijn amoureus van aard.

Het handschrift daterend uit de periode 1220 tot 1250 bleek erg beschadigd te zijn. Met behulp van eerdere manuscripten (fragmenten) heeft men getracht het werk te reconstrueren.

Op deze wijze vond ook een reconstructie van de authentieke muziek bij deze teksten plaats.

Van de oorspronkelijke muziek bij deze bundel met Latijnse teksten, hier en daar onderbroken door een couplet in het Duits of het Provençaals, bestaan mooie opnamen. Maar veel bekender is de selectie geworden die Carl Orff (1895-1982) uit deze liederen maakte. De muziek die hij erbij schreef, zinspeelt soms op de oude muziek, maar is toch een nieuwe compositie, in een eigen, niet-middeleeuwse stijl.

Orff was in de 'volkstoon' geïnteresseerd, in dialecten, kinderversjes, bakerrijmen. Hij schreef zelf graag teksten in zijn Beierse dialect. Carl Orff componeerde meerdere opera’s waaronder Die Kluge, zijn meest bekende opera naar een sprookje van de gebroeders Grimm.

Orff heeft grote bekendheid verworven met zijn inzet voor schoolmuziek. Hij ontwikkelde o.a. het 'Orff-Instrumentarium' en zijn leerboek 'Orff-Schulwerk'. Dit leerboek werd vooral in Duitsland als een standaard gezien.

Met zijn vertoning van de Carmina Buranateksten (1937) heeft hij de middeleeuwse teksten opnieuw onder de aandacht weten te brengen en bijgedragen aan de populariteit van deze schitterende middeleeuwse verzen.

cadenza

Carl Orff aan het woord 

De Carmina Burana ging op 8 juni 1937 in première na er 2 jaar aan te werken en het succes was direct overweldigend.

Orff was zo overtuigd van zijn nieuw gevonden 'identiteit als componist', dat hij aan zijn uitgever schreef: 'Alles wat ik tot nu toe gecomponeerd heb en dat jij - jammer genoeg - gedrukt hebt, kan nu vernietigd worden. Met de 'Carmina Burana' moet mijn oeuvre beginnen. Daadwerkelijk werden zijn sinds 1911 uitgegeven composities geheel vernietigd.

Op deze miniatuur zien we een wiel, het is het rad van fortuin. Onderaan het wiel ligt een koning in de modder, erbij staat: regnum non habeo (ik heb geen koninkrijk). Links stijgt hij op met het wiel; erbij staat: regnabo (ik zal regeren). Bovenaan het wiel zit hij op de troon: regno (ik regeer). Rechts daalt hij met het wiel af; erbij staat (ik heb geregeerd). De koning eindigt weer waar hij begon: onderaan.

De compositie vertelt hetzelfde verhaal. We beginnen onder aan het wiel: het noodlot wordt beklaagd. Dan komt de lente, de natuur komt tot bloei en de liefde bloeit ook op; dit mondt uit in de lyrische uitroep 'ik zou alles geven om bij de koningin van Engeland in de armen te liggen'. Hiermee zijn we boven aan het wiel beland, in zekere zin is het koningschap bereikt. Vervolgens dalen we langzaam weer af; de afdaling is een overgave aan de liefde, die uitmondt in de totale overgave: dulcissime, totam tibi subdo me (allerzoetste, ik onderwerp geheel en al aan jou). Daarmee is de cirkel rond.

componist

Bezoek de CARMINA BURANA concerten in november 2019

INSO Lviv

The International Choir of Ukraine 'DUMKA'

o.l.v. Raymond Janssen

Orffs inspiratie

Carl Orff was een groot liefhebber van middeleeuwse teksten die hem inspireerden voor zijn muziek. Maar niet alleen de teksten waren inspiratie. De afbeelding van het 'wiel', ofwel het rad van fortuin op de eerste pagina van het middeleeuwse handschrift fascineerde hem.

Onder aan het wiel ligt een koning in de modder, erbij staat geschreven: regnum non habeo (ik heb geen koninkrijk).

Links stijgt hij op met het wiel, erbij staat: regnabo (ik zal regeren).

Boven aan het wiel zit hij op de troon: regno (ik regeer).

Rechts daalt hij met het wiel af, erbij staat: regnavi (ik heb geregeerd).

De koning eindigt weer waar hij begon: onderaan.

De Carmina Burana vertelt hetzelfde verhaal. Te beginnen onder aan het wiel: het noodlot wordt beklaagd. Vervolgens komt de lente, de natuur en de liefde bloeien op. Het hoogtepunt boven aan het wiel wordt bereikt met 'ik zou alles geven om bij de koningin van Engeland in de armen te liggen'; hiermee is in zekere zin is het koningschap bereikt.

Vervolgens dalen we langzaam weer af; de afdaling is een overgave aan de liefde, die uitmondt in totale overgave: dulcissime, totam tibi subdo me (allerzoetste, ik onderwerp me geheel en al aan jou). Daarmee is de cirkel rond.

O Fortuna

Download gratis De Complete Vertaling!

Wanneer je de gratis vertaling downloadt, dan kom je ook op onze mailinglijst te staan en ontvang je af en toe mailtjes met nog meer interessante dingen, gratis producten en informatie over onze concerten.

50%
Download now

Waarom is de Carmina Burana zo populair?

Een vaak gestelde vraag. De helderheid van 'Carmina Burana' is de grote kracht van het werk. Na de forse openingsakkoorden begint het koor aan een lange passage die lijkt op het langzaam op stoom komen van een gigantische locomotief. Met drammende zekerheid werkt het koor naar de bevrijdende climax.

Er is geen enkele klassieke compositie uit de 20ste eeuw die zo hoog op de hitlijsten heeft gestaan als de Carmina Burana. Producers gingen veelvuldig aan de haal met het 'O Fortuna' en brachten deze markante muziek naar de pop.

Een groots opgezet spektakelwerk voor groot koor, solisten en orkest, doorspekt met pulserende ritmes en een doorgaande drive, die soms zelfs barbaars genoemd mag worden.

Voor een 20ste-eeuwse compositie is de harmonische structuur eenvoudig en de opdeling in drie overzichtelijke delen maken de Carmina Burana gemakkelijk te beluisteren.

De Carmina Burana is een compositie die ook die luisteraars aanspreekt die niet direct een groot liefhebber van klassieke muziek zijn. De afwisseling tussen ritme en lyrische passages zijn indrukwekkend, vooral de overgang van het 'wilde' door het koor gezongen 'Tempus est iocundum' (nr. 22) naar het zachte en zoete 'Dulcissime' (nr. 23), gezongen door slechts een sopraan in de hoogste registers. Dit is een moment dat steeds weer een diepe indruk achterlaat.

Direct na deze hoge en korte lyrische passage barst een finale los die de luisteraar op zijn stoel drukt. Het schitterende 'In trutina' (Op de weegschaal), waarin een vrouw wikt en weegt tussen wulpse geilheid of kuise schaamte; presente ritmen maken plaats voor een tijdloze, prachtige melodie. Na deze auditieve sensaties komt opnieuw het overbekende 'O Fortuna' als afsluiting.

Cadenza european art productions

Leopold Stokowski introduced Carmina Burana

Leopold Stokowski introduced Carmina Burana to Boston and New York in 1954.

Volgens Leopold Stokowski, de legendarische dirigent die ook de Carmina Burana voor het eerst naar de Verenigde Staten bracht:

'I believe that Orff’s genius – combining as it does so magnificently all the resources of traditional occidental music with vigourous new conceptions of lyricism, romantic intensity, gigantic architectonics, rhythmic audacity, an extraordinarily personal blending of pagan and modern feeling, and the mature simplicity achieved only by a master – will be recognised by future generations as a major departure in the development of the art of music.'
Carmina burana

CULTURELE MAGIE

Het volledige oeuvre van Orff kan men samenvatten als een streven naar een alles omvattende magisch-culturele wereld.

Zijn smeltkroes van historie, diverse stijlen en magie maken dat zijn oeuvre nooit de definitieve gestalte van een volmaakt eigen en persoonlijke geestelijke schepping aanneemt.

Zijn stijlbepalende tijdgenoten Strauss en Pfitzner over Carl Orff:

Orff zoekt steeds opnieuw naar een samenvatting, een synthese; hij bewerkt graag andere werken en verbindt ze tot nieuwe eenheden.
Zo zal de moderne luisteraar er misschien aan gewend raken de Catulli Carmina, de Carmina Burana en de Trionfo di Afrodite als een toneel-triptychon te beschouwen.
De triomferende oppermacht van de Eros wordt in zijn composities tot onderwerp van het 'toneelconcert'. 

rad van fortuin

Bezoek de CARMINA BURANA concerten in november 2019

INSO Lviv

The International Choir of Ukraine 'DUMKA'

o.l.v. Raymond Janssen

ORFF DE COMPONIST

Orff schiep werken voor toneel, cantates, dansspelen en orkestwerken, waaronder de bekendste en het hoogtepunt van zijn oeuvre: DE CARMINA BURANA. Zes jaar later werd deze gevolgd door de CATULLI CARMINA op gedichten van Catullus. Verder schreef hij opera’s, o.a. naar sprookjes van de gebroeders Grimm. De cantata Des Turmes Auferstehung, geschreven op teksten van Franz Werfel, dateert al uit 1928. Als orkestrale werken kunnen worden genoemd: Praludium, Entrata, Kleine Festmusik, Olympischer Reigen e.a.

De eerste opera 'Der Mond' ontstond in 1938 en werd in 1947 opnieuw bewerkt. Verder zijn er titels als 'Die Kluge' (1942), 'Die Bernauerin' (1947), 'Antigone' (naar Holderlin, 1949) en 'Trionfo di Afrodire' (1954).

Carmina Burana

ORFF ALS BEWERKER

In 1932 heeft Orff een vermoedelijk door Johann Sebastian Bach geschreven LUKAS PASSION bewerkt op basis van gevonden material en deze in Berlijn en München laten uitvoeren. Tijdens de tweede ging de partituur verloren door bombardementen. De pianopartij bleef bewaard en is recentelijk door de Tsjechische componist Jan Jirasek herschreven en in februari 1996, ruim 100 jaar na Orffs geboortedag, in München uitgevoerd.

Orff was zeker belangrijk door zijn bewerkingen en vormgevingen van opera’s van Monteverdi. Hoewel deze voor onze huidige kritische waardebepaling ten aanzien van de uitvoeringspraktijk niet geheel onbetwistbaar zijn, hebben zij toch de schoonheid van de oude muziekdramatische kunst voor het publiek toegankelijk gemaakt.

Tot deze bewerkingen moeten in de eerste plaats de opera’s OREEO (1925, tweede bewerking in 1940), BAELO DEELE INGRATE en ARIANNA en POPPEA worden gerekend. 

Naast deze belangrijke werken uit drie verschillende scheppingsperiodes moeten ook de CATULLI CARMINA worden genoemd: oorspronkelijk koorgedeelten, die later als toneeloratoria veel succes verwierven.

Verder trachtte hij de bekende 'Sommernachtstraum' van Mendelssohn te vervangen door zijn eigen 'Sommernachtstraum'-muziek.

Carmina Burana

Carl Orff als componist en pedagoog 


Carl Orff studeerde piano, slagwerk, cello en orgel aan de Staatliche Akademie der Tonkunst in München om daarna vooral als componist voor piano en zang naar buiten te komen.

Tevens was hij werkzaam als muziekpedagoog. In 1924 stichtte hij samen met zijn collega, Dorothee Günther, de Güntherschule. Voor deze muziekschool ontwierp hij het naar hem genoemde Orffinstrumentarium dat ingezet zou worden voor zijn muziek-methodische werk 'Orff-Schulwerk'.

Carl Orff publiceerde vijf bundels muziek uit 'Musik für Kinder'. De achterliggende gedachte was dat de kinderen zichzelf beter zouden leren kennen door middel van muziek. Zijn werk werd later ook in de Heilpedagogiek gebruikt.

De Nederlandse muziekpedagoog Pierre van Hauwe behoorde tot de grootste promotors van het Orff-Schulwerk. Pierre van Hauwe schreef een eigen muziek methode 'Spelen met Muziek' en combineerde Orffs methode met die van de hongaar Zoltán Kodály.

Carl Orff is vooral bekend door zijn Carmina Burana, die het eerste deel van een trilogie is. De twee andere delen zijn 'Catulli Carmina' en 'Trionfo di Afrodite'; samen heet de trilogie 'Trionfi'. Zijn compositie 'De temporum fine comoedia' (Het spel van het einde der tijden) ging in 1973 tijdens de Salzburger Festspiele o.l.v. Herbert von Karajan in première.

Carl Orff

De andere Carl Orff - beluister zijn educatieve composities voor kinderen

'Schulwerk'

De Inhoud van de Carmina Burana

cover

FORTUNA IMPERATRIX MUNDI

1. O Fortuna

2. Fortune plango vulnera

I. Primo vere

3. Veris leta facies

4. Omnia sol temperat

5. Ecce gratum

Uf dem anger

6. Tanz

7. Floret silva nobilis

8. Chramer, gip die varwe mir

9. Reie

10. Were diu werlt alle min


II. In Taberna

11. Estuans interius

12. Olim lacus colueram

13. Ego sum abbas

14. In taberna quando sumus

III. Cour d’amours

15. Amor volat undique

16. Dies, nox et omnia

17. Stetit puella

18. Circa mea pectora

19. Si puer cum puellula

20. Veni, veni, venias

21. In truitina

22. Tempus est iocundum

23. Dulcissime

Blanziflor et Helena

24. Ave formosissima

Fortuna Imperatrix Mundi

25. O Fortuna

O Fortuna


'O Fortuna' uit de Carmina Burana van Carl Orff is zowel de opening als de afsluiting van zijn compositie. 

'O Fortuna' is een van de uit de middeleeuwen gedateerde 200 gedichten, die gevonden zijn in de Benedictijnerabdij van Benediktbeuren. 

Carl Orff maakte een selectie van 24 gedichten uit deze verzameling van teksten, waarvan 'O Fortuna' het meest bekende is. Fortuna is de godin van het lot, zij draait aan het Rad van Fortuin.

O Fortuna


O Fortuna, velut Luna statu variabilis, semper crescis aut decrescis; vita detestabilis nunc obdurat et tunc curat ludo mentis aciem, egestatem, potestatem dissolvit ut glaciem. O Fortuna, velut Luna statu variabilis.


Sors immanis et inanis rota tu volubilis, status malus, vana salus semper dissolubilis, obumbrata et velata michi quoque niteris; nunc per ludum dorsum nudum fero tui sceleris.


Sors salutis et virtutis michi nunc contraria est affectus et defectus semper in angaria. Hac in hora sine mora corde pulsum tangite; quod per sortem sternit fortem, mecum omnes plangite!


O Fortuna, vertaling


O Fortuna, zoals de maan van stand verandert, zo veranderlijk ben jij, nu eens een beklagenswaardig leven, vervloekend, dan weer opgewekt scherp van geest waarbij armoede en macht oplossen als sneeuw en ijs.


IJdel en wreed lot, jij ronddraaiend rad, je ijdele gunsten zijn vluchtig en van korte duur. Je luistert niet en heimelijk breng je mij leed toe. Ik voel me naakt door jouw slechte en wrede spel.


Het lot, hoe heilzaam het ook kan zijn, is mij nu ongunstig gestemd. De genegenheid en moedeloosheid zijn drukkend. Laat de snaren van de luit trillen op dit uur en huil met mij, omdat het lot de sterke doet instorten.

Vertaling: Annelies Kuijs

THE EVIDENT OF A LOST WORLD

In haar book 'The wandering scholars' noemt de media eviste Helen Waddell de Carmina Burana met een aantrekkelijk gevoel voor romantiek:

The evidence of a lost world.

Elke wereld uit het verleden is een verloren wereld en alles wat er uit opduikt kan dienen als een bewijsstuk dat die wereld echt bestaan heeft, maar sommige werelden zijn misschien wel meer verloren dan andere.

lost world

Willem Wilmink

vertaling

De dichter Willem Wilmink vertaalde en bewerkte de Carmina Buranatekst op een hem eigen en brilliante wijze.

Willem Wilminks dichterlijke werkzaamheid omvat een periode van vijftig jaar. In 1953, zeventien jaar oud, schrijft hij zijn eerste liefdesgedichten in een schoolschrift. Vijftig jaar later, in het zicht van de dood, viert hij de verjaardag van zijn kleindochter Joosje met een vrolijk gedicht, getiteld 'Die Knackwurst Fürstin' operette in 1 bedrijf.

Het poëtische oeuvre dat Willem Wilmink in deze halve eeuw tot stand heeft gebracht, is omvangrijk en veelsoortig. Het omvat honderden oorspronkelijke gedichten en 'Liedjes', een term waarmee hij gedichten placht aan te duiden.

Willem Wilmink voelde zich thuis in de midddeleeuwen, dat wil zeggen in de bewijsstukken van die 'verloren wereld'.

De toon van zijn gedichten en vertalingen hebben een aanstekelijke kinderlijkheid of beter 'frisheid' te noemen.

Uit Carmina Burana:
'Ik heb mijn hart bitter toegesproken.
Want ik dobbel, dus nu hobbel ik je piemelnaakt voorbij.
Wanhoop, wanhooooop: die het gokspel mij heeft aangedaan. Zin en doel van mijn bestaan. Zijn er heden aangegaan.'
carmina burana

Pophouseversies van O Fortuna

Producers gingen aan de haal met het 'O Fortuna' en brachten deze markante muziek naar de pop- en housemuziek, waarvan hiernaast een voorbeeld.

In 1992 werd 'O Fortuna' illegaal gesampled op gelijknamige danceplaten van de Belgische acts Apotheosis en Fortuna featuring Satenig. De singles moesten uit de handel worden gehaald terwijl ze in de top 3 van de hitlijsten stonden.

Gerehabiliteerd!

In 1945 werd Orff door de Amerikanen als 'gray unacceptable' ingedeeld, hetgeen het einde van zijn werkzaamheden betekende.

Carl Orff werd gerehabiliteerd nadat de Amerikanen hem als 'gray unacceptable' hadden ingedeeld. Na de rehabilitatie konden zijn werken weer gespeeld worden.

Er heerste veel onduidelijkheid over Orff, hij heeft in het nationaalsocialistische Duitsland geleefd en gewerkt, hij heeft dit systeem niet gewenst, maar hij heeft er blijkbaar ook niets actiefs tegen ondernomen.

Orff wilde een carrière in Duitsland en hij heeft die met vele moeilijkheden kunnen maken.

Orffs enige werken die hij in opdracht van de machthebbers maakte waren de openingsmuziek voor de Olympiade van 1936 en de nieuwe toonzetting van Shakespeares Midzomernachtdroom in het jaar 1939 in opdracht van de burgemeester van Frankfurt. Goebbels' opdracht uit 1944 om een 'Kampfmusik' voor het bioscoopjournaal te schrijven weigerde Orff.

Aanvankelijk verging het hem en zijn muziek niet goed. Hij werkte samen Brecht en zette enkele van zijn teksten op muziek. Ook zijn contacten met joodse musici en de SPD waren geen geheim.

Orff stond bloot aan aanvallen van de 'Kampfbund für Deutsche Kultur'. Door een ophanden zijnde machtsovername door Hitler eind 1932 werd Orffs werk acuut bedreigd.

De wereldpremière van de Carmina Burana werd telkens weer uitgesteld, en amper uitgevoerd, werd ze door de partijorganen afgekraakt.

Deze 'undeutsche' muziek en de Latijnse tekst tezamen met de 'pornografische' inhoud waren voldoende om ook op andere werken van Orff een slecht licht te werpen. Herhalingen in Dresden, München en Berlijn werden afgezegd, de Reichsmusikkammer liet weten dat deze 'Bayerische niggermusik' niet gewenst was.

Kortom, Carl Orff is gerehabiliteerd!

Olympische spelen

Download gratis de complete vertaling van Carmina Burana.

Naast deze vertaling ook achtergronden en leuke weetjes over het onstaan,

de historie en de muziek van de Carmina Burana.


50%
Download now

Bezoek de CARMINA BURANA concerten in oktober2023

INSO Lviv

The International Choir of Ukraine 'DUMKA'

o.l.v. Raymond Janssen