een orkest wat is dat ?

Vaak komt de vraag, een orkest wat is dat nu eigenlijk, en waar komt dit woord vandaan ? Het woord orkest komt uit het Grieks en was een halfronde plek in het theater, orchestra genoemd, waar de dansers en toneelspelers zich ophielden. Voor het toneel speelden de musici.

Bij latere muzikale toneeluitvoeringen zoals opera, operette en musical zit het orkest in de orkestbak.

Een orkest zoals we die momenteel kennen is oorspronkelijk ontstaan in de 16e eeuw uit een combinatie van adellijke huisensembles en groepen instrumentalisten. Bij gelegenheden zoals een Koninklijke bruiloft of uitvaart zorgden zij voor passende muzikale ondersteuning.

De hoeveelheid musici en de samenstelling wisselden sterk en was vooral afhankelijk van de tijd van het jaar waarin de ensembles speelden. De ensembles bestonden vooral uit strijkers en houtblazers, en er was geen regel welke instrumenten uit deze groep gebruik werden. Bach’s orkestwerken waren voornamelijk voor kleine ensembles bedoeld en Händel werkte met strijkers waaraan hij meerdere verschillende houtblazers toevoegde.

Zo was het bij het uitvoeren van kerkmuziek in de Vastentijd verboden koperinstrumenten te gebruiken. Bach’s Passies hebben alleen strijkers en houtblazers, maar in sommige cantates en in de Hohe Messe komt het koper binnen het orkest wel voor en werd ook de pauk gebruikt.

Het orkest kent sinds ongeveer 1750 zijn huidige uniforme samenstelling. De verschillende klassieke componisten uit die periode, o.a. Haydn, Mozart en vooral Beethoven voegden steeds meer instrumenten toe. Van harp, bazuinen, contrafagot, hoorns, tuba tot orgel. Mahler en Strauss gingen experimenteren met verschillende ongebruikelijke speeltuigen, waarvan de elite de muzikale inzet ervan soms wat twijfelachtige aard vonden. Zeker vernieuwend was het gebruik van de windmachine in “Don Quixote”. Saint Saëns had de moed in zijn “Danse Macabre” de xylofoon toe te voegen hetgeen toen ook als redelijk onsmakelijk werd gezien.

In latere perioden werd de samenstelling van orkesten per land verschillend. Waar in het ene land meer strijkers en houtblazers deel uitmaakten van een orkest bleek dat in een ander land meer uit koperblazers te bestaan.

[caption id="attachment_14174" align="aligncenter" width="390"] The New Romanian Symphony Orchestra & Choir olv Raymond Janssen[/caption]

tekst: Annelies Kuijs