Carl Orffs ‘O Fortuna’ is een van de meest tot de verbeelding sprekende composities binnen de klassieke muziek.
De Carmina Burana begint niet met een ouverture of een instrumentale inleiding, maar direct met het volle koor en orkest in een imposant fortissimo. Bij Carl Orffs ‘O Fortuna’ gaan alle registers open van de laagste tonen in de piano en de tuba tot en met de hoogste tonen in de piccolo.
De eerste 4 maten beginnen met de aanduiding ‘pesante’ en zonder een pulserend ritme. In de derde maat is een versnelling (accelerando) en een fermate aan het einde. De eerste 3 maten worden gescheiden door een cesuur ofwel korte pauze.
Het is best een moeilijk begin voor de uitvoerders, om direct een groot koor en orkest in volle bezetting te coördineren.
Het Rad van Fortuna
Carl Orff wilde met O FORTUNA het noodlot uitdrukken en het rad van Fortuna staat hiervoor symbool. De dramatiek van deze eerste maten slaan meteen over op het publiek en is heel goed doordacht door de componist.
Beginnend onder aan het wiel werken we ons langzaam omhoog. Op de top boven aan het rad bereiken we het geluk, maar het rad draait door en onherroepelijk komen we weer naar beneden en starten we de cyclus opnieuw.
Onder aan het wiel ligt een koning in de modder, erbij staat geschreven: regnum non habeo (ik heb geen koninkrijk).
Links stijgt hij op met het wiel, erbij staat: regnabo (ik zal regeren).
Boven aan het wiel zit hij op de troon: regno (ik regeer).
Rechts daalt hij met het wiel af, erbij staat: (ik heb geregeerd).
De koning eindigt weer waar hij begon: onderaan.
De onherroepelijkheid wordt uitgedrukt door de imposante eerste vier maten van het O Fortuna, die tevens de opening van de Carmina Burana zijn.
Na deze grootse opening begint een snel deel met een bijzondere en spannende ritmiek die tot aan het slot consequent wordt doorgevoerd. Op de eerste blik een driekwartsmaat. Daar overheen schuift Orff een drie halve maat, die twee maten beslaat en samenvat. Dit ritmisch fenomeen noemen we hemiool.
Het markante motief blijft zich herhalen terwijl de klankkleur en -sterkte worden opgebouwd, beginnend met een pianissimo en zich opbouwend tot een extreem fortissimo aan het einde.
Geluk en noodlot
Fortuna betekend in het Latijn ‘geluk’ maar kan ook ‘noodlot’ betekenen.
De begin tekst: O Fortuna (met een hoofdletter) verwijst naar een eigennaam en is tegelijkertijd een aanroeping; het is meteen duidelijk dat het hier de godin Fortuna betreft.
Geld, Rijkdom, Macht, Sex en Spelen
De godin Fortuna was een favoriete godin binnen de Romeinse cultuur. Zij bepaalde of iemand geluk had of niet. Geld, Rijkdom, Macht, Sex en Spelen zijn de belangrijkste thema’s die de mensheid sinds eeuwen bezighouden. De godin Fortuna werd aanbeden en aangeroepen voor geluk in de liefde en spel.
De vroege middeleeuwen en de kerk konden deze godin niet van haar plaats verdringen en werd door de bevolking meegenomen binnen de vroeg-middeleeuwse cultuur. De katholieke kerk tolereerde dit oogluikend en handhaafden Fortuna als bemiddelaarster van geluk tussen God en haar gelovigen.
De vertaling van Carl Orff – O Fortuna
Download gratis de complete vertaling van Carl Orff’s Carmina Burana
O Fortuna, velut Luna statu variabilis,
semper crescis aut decrescis;
vita detestabilis nunc obdurat et tunc curat ludo mentis aciem, egestatem, potestatem dissolvit ut glaciem.
O Fortuna, velut Luna statu variabilis,
O Fortuna, zoals de maan van stand verandert, zo veranderlijk ben jij, nu eens een beklagenswaardig leven vervloekend, dan weer opgewekt scherp van geest waarbij armoede en macht oplossen als sneeuw en ijs.
Sors immanis et inanis rota tu volubilis,
status malus, vana salus semper dissolubilis,
obumbrata et velata michi quoque niteris;
nunc per ludum dorsum nudum fero tui sceleris.
IJdel en wreed lot, jij ronddraaiend rad,
je ijdele gunsten zijn vluchtig en van korte duur.
Je luistert niet en heimelijk breng je mij leed toe.
Ik voel me naakt door jouw slechte en wrede spel.
Sors salutis et virtutis michi nunc contraria
est affectus et defectus semper in angaria.
Hac in hora sine mora corde pulsum tangite;
quod per sortem sternit fortem, mecum omnes plangite!
Het lot, hoe heilzaam het ook kan zijn is mij nu ongunstig gestemd.
De genegenheid en moedeloosheid zijn drukkend.
Laat de snaren van de luit trillen op dit uur en huil met mij,
omdat het lot de sterke doet instorten
@vertaling: Annelies Kuijs
Carmina Burana Benefietconcert
Frits Philips Muziekgebouw Eindhoven, 15 november
Doe mee en geef met uw ticket aan kansarme jongeren op het Roemeense platte land de mogelijkheid tot het volgen van een beroepsopleiding.
Klik hier: voor meer informatie en tickets
International Symphonic Orchestra
The New Romanian Symphonic Choir
Raymond Janssen, dirigent
Mariana Bulinanu, sopraan
Iordache Basalic, bariton
Valentin Racuveanu, tenor
Diximus Andrei Voica, componist-vibrafonist
Verdi – Ouverture Nabucco
Saïnt Saëns – Bachanale
Diximus A. Voica – The Bridge (wereldpremière)
Lysenko – Taras Bulba
C. Orff – Carmina Burana
